In de voetsporen van Peter Paul Rubens: langs de paden van de meesterschilder

We staan in de tuin van het Rubenshuis. Het is midden in de stad, maar toch voelt het alsof de bewoonde wereld op grote afstand ligt. In het jaar 1600 kocht Rubens dit huis en ontwierp zelf de tuin in de stijl die deze meester liefheeft: barok. We zien het prachtige gebouw, met de ramen waar Rubens naar buiten keek tijdens zijn werk op het doek samen met de vele leerlingen die graag in zijn voetsporen wilden treden. We slenteren over de paden, waar ook hij zijn benen heeft gestrekt tussen het schilderen door. En net zoals hij werkte met zijn schilderijen, bracht hij ook in zijn tuin zichtlijnen, assen en dynamiek in zijn buitenkamer. Hier staan voelt als een reis door de tijd. De eerste plannen om de tuin aan te pakken werden al acht jaar geleden gesmeed. Na vierhonderd jaar de tuin opnieuw aanleggen en terugbrengen naar de originele staat was geen sinecure. Voorbeelden waren er niet, Rubens heeft slechts één schilderij - Wandeling door de tuin - gemaakt waarop zijn buitenplaats te zien is.

We verlaten de tuin en dalen af naar de kelder, om in Rubens Experience het leven van de grote kunstenaar te beleven. De man achter het penseel wordt met krachtige beelden getoond, steeds verandert de toon en de sfeer. Zojuist in de tuin was het lommerrijk, hier word je op scherp gezet door in zijn huid te kruipen. Op de grote wand verschijnen kunstwerken van Rubens en zijn Italiaanse inspiratiebronnen. Soms levensgroot, dan weer in detail. Je volgt de kunstenaar op de voet. Hij is in 1577 geboren in Duitsland, verhuist naar Antwerpen en maakt hier de keuze om kunstschilder te worden. Dat is niet zo vreemd, als kind kon hij al goed tekenen. Na zijn leertijd in Italië - en daar geraakt door het werk van onder andere Michelangelo - keert hij in 1608 terug naar Antwerpen omdat zijn moeder ernstig ziek is. Daar vindt hij de liefde in buurmeisje Isabella Brant. Rond 1620 is hij de grootste kunstschilder van Noordwest-Europa. Door zijn mooie en vooral vele werk en de goede contacten in hogere kringen behoort hij al snel tot de Antwerpse elite.

De barokke pracht van de Sint-Carolus Borromeuskerk

We laten het Palazzo van Rubens achter ons en gaan op verkenning in de stad. Al snel blijkt dat de wandeling doordrenkt zal zijn van het werk van deze grootmeester: de meester van de Vlaamse barok liet immers 2.500 composities en zo'n 10.000 kunstwerken na. Schilderijen, tekeningen, boekillustraties en zelfs wandtapijten. Rubens was een artistieke duizendpoot en het is dus geen straf om er een Rubensdag van te maken. Gelegen aan een plein dat verstopt ligt in de stat, staat de Sint-Carolus Borromeuskerk. Al vierhonderd jaar is dit volgens een gids een van de mooiste voorbeelden van barok in de Lage Landen. Met Italiaans marmer uit paleizen in Italië en rijke versieringen. Ja, de Mariakapel is ontworpen door de veelzijdige Rubens. We kijken omhoog en zien het plafond waar met de kwast en penseel heel veel uren aan gewerkt is. En het had in deze kerk nog veel mooier kunnen zijn. In 1718 woedde er een brand en dat was een zware dobber. Van de 43 schilderijen van de meesterhand zijn er 39 in vlammen opgegaan. Maar het is nog steeds smullen. Bijzonder fraai is De terugkeer van de Heilige Familie. De vroegere burgemeester en vriend van Peter Paul Rubens, Nicolaas Rockox, schonk deze in 1620 aan de Sint-Carolus Borromeuskerk. Sinds 2017 is het weer terug in België, na een lang verblijf in het Metropolitan Museum in New York.

Rubens: veelzijdig kunstenaar

Een volgende stop is het Museum Plantin-Moretus, met niet alleen een fraaie binnentuin maar ook werk van Rubens. Want hij schilderde niet alleen, hij tekende ook drukkersmerken. Wat een veelzijdig kunstenaar! We nemen de tram en stappen uit bij het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) met nog meer werk van hem in het fraai belichte gebouw. Weer terug in het centrum struinen we verder, pakken even een terrasje mee, zien zijn standbeeld op het plein en stappen uiteraard de markante witte kerk van Antwerpen binnen: de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal. De ruimte binnen is enorm, tocht valt ons oog meteen op drie meesterwerken van Rubens. Het drieluik De kruisafneming en het prachtige schilderij De tenhemelopneming van Maria zijn gemaakt voor de plaats waar ze vandaag te zien zijn. Dus niet naar New York of andere verre plekken, maar ze zijn gewoon honkvast en dat is uniek. En kijk, de vrouw met de rode jurk, dat is Isabella. Als ultiem eerbetoon aan zijn geliefde die overleden is aan de pest. WE zijn niet de enigen die een lange stop houden bij deze doeken. Opnieuw wordt een selfie gemaakt, opnieuw wordt Rubens ergens ter wereld gezien. Maar zelf had hij dat niet nodig. Beroemd kun je ook worden zonder sociale media.

Rubens laat blijvende vingerafdruk achter in Antwerpen

Rubens portretteerde veel van zijn tijdgenoten: familieleden, rijke stadsgenoten en verschillende Europese machthebbers. Soms zette hij alleen het gezicht en de handen op het doek. De rest liet hij over aan zijn assistenten die met uitzicht op de binnentuin het werk afmaakten. Zo kon hij veel opdrachten aannemen en groeide zijn bekendheid, aanzien en vermogen. In 1624 werd hij in de adelstand verheven en een jaar na het overlijden van Isabella trouwt hij met Hélène Fourment. "Ik koos een jonge vrouw uit een fatsoenlijke, zij het burgerlijke, familie. Toch raadde iedereen me aan een adellijke vrouw te nemen. Maar ik vreesde de hoogmoed, een algemeen verspreid euvel bij de adel, vooral bij vrouwen, en daarom koos ik voor een vrouw die niet zou blozen wanneer ze mij met m'n pensen bezig zag', zijn de woorden van de schilder zelf.